Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem, znane szerzej jako AMD (Age-related Macular Degeneration), to przewlekła choroba oczu i jedna z głównych przyczyn pogorszenia lub utraty centralnego widzenia u osób po 50. roku życia w krajach rozwiniętych. Choroba dotyka plamki żółtej – małego, ale niezwykle ważnego obszaru w centrum siatkówki, odpowiedzialnego za ostre, szczegółowe widzenie niezbędne do czytania, rozpoznawania twarzy czy prowadzenia samochodu. Zrozumienie AMD, jego objawów i dostępnych metod leczenia jest kluczowe dla ochrony wzroku.

Plamka żółta to centralna część siatkówki, która umożliwia nam widzenie detali na wprost. Wraz z wiekiem, w plamce mogą zachodzić zmiany zwyrodnieniowe. AMD to postępujące uszkodzenie tego właśnie obszaru. Choć choroba rzadko prowadzi do całkowitej ślepoty (widzenie obwodowe zwykle pozostaje zachowane), znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie przez upośledzenie widzenia centralnego.

AMD występuje w dwóch podstawowych formach, które różnią się mechanizmem uszkodzenia plamki żółtej:

1. Sucha postać AMD (atroficzna): Jest znacznie częstsza (ok. 85-90% przypadków). Charakteryzuje się powolnym postępem. U jej podłoża leży stopniowe gromadzenie się złogów metabolicznych (tzw. druzów) pod siatkówką oraz postępujący zanik (atrofia) komórek światłoczułych i nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE). Chociaż nie ma tu bezpośredniego wzrostu nowych naczyń, uważa się, że zaburzenia w mikrokrążeniu naczyniówki (warstwy pod siatkówką) i funkcji RPE odgrywają rolę w rozwoju tej postaci. Pogorszenie widzenia jest zazwyczaj powolne.
2. Mokra (wysiękowa) postać AMD: Występuje rzadziej, ale ma znacznie gwałtowniejszy przebieg i szybciej prowadzi do poważnej utraty widzenia. Kluczowe znaczenie ma tu naczyniowe podłoże choroby. W tej postaci dochodzi do patologicznego procesu zwanego neowaskularyzacją naczyniówkową (MNV). Oznacza to, że pod siatkówką, z warstwy naczyniówki, zaczynają rosnąć nieprawidłowe, nowe naczynia krwionośne. Są one bardzo kruche, mają nieprawidłową budowę ścian i łatwo przeciekają (powodując gromadzenie się płynu i lipidów pod siatkówką) lub pękają, prowadząc do krwotoków podsiatkówkowych. Ten wzrost patologicznych naczyń i ich przesiąkanie powodują szybkie uszkodzenie fotoreceptorów w plamce, obrzęk i bliznowacenie. Ta postać AMD  wymaga pilnej interwencji okulistycznej! 

Objawy AMD dotyczą głównie widzenia centralnego i mogą obejmować:

• Pogorszenie ostrości wzroku: Trudności z czytaniem drobnego druku, rozpoznawaniem twarzy.
• Falowanie lub krzywienie się linii prostych: Kratki, futryny, linie na papierze mogą wydawać się pofalowane lub wygięte (metamorfopsje) – można to sprawdzić testem Amslera.
• Ciemna lub szara plama w centrum pola widzenia:  Utrudniająca patrzenie na wprost (mroczek centralny).
• Zaburzenia widzenia barw: Kolory mogą wydawać się mniej żywe.
• Potrzeba silniejszego oświetlenia do czytania i wykonywania precyzyjnych czynności.

Ważne: W przypadku nagłego pojawienia się lub nasilenia tych objawów (szczególnie falowania linii lub ciemnej plamy) należy niezwłocznie skontaktować się z okulistą, gdyż może to świadczyć o przejściu postaci suchej w mokrą!

Diagnostyka AMD opiera się na wywiadzie oraz specjalistycznych badaniach okulistycznych:

• Badanie ostrości wzroku.
• Test Amslera: Prosty test do samodzielnego monitorowania zmian w widzeniu centralnym.
• Badanie dna oka (oftalmoskopia): Ocena plamki żółtej po rozszerzeniu źrenic.
• Optyczna Koherentna Tomografia (OCT): Bardzo precyzyjne badanie obrazujące przekrój siatkówki, kluczowe dla rozpoznania typu AMD (szczególnie postaci mokrej – wykrywa płyn, obrzęk, nieprawidłowe naczynia) i monitorowania leczenia.
• Angiografia fluoresceinowa (AF) lub angio-OCT (OCTA): Badania oceniające naczynia krwionośne siatkówki.

Metody leczenia zależą od postaci AMD:

• Sucha postać AMD: Obecnie nie ma leczenia przyczynowego. Zaleca się:
  • Regularne kontrole okulistyczne.
  • Samokontrolę testem Amslera.
  • Suplementację diety specjalnymi preparatami (wg zaleceń lekarza, często opartymi na badaniach AREDS/AREDS2 – witaminy C, E, cynk, miedź, luteina, zeaksantyna).
  • Zdrowy styl życia (rzucenie palenia, dieta bogata w antyoksydanty, ochrona przed UV).
• Mokra postać AMD: Główną metodą leczenia są iniekcje doszklistkowe preparatów anty-VEGF. Są to leki hamujące wzrost nieprawidłowych naczyń krwionośnych i zmniejszające przesiąkanie. Zastrzyki podawane są bezpośrednio do wnętrza oka w znieczuleniu miejscowym, zazwyczaj w seriach. Wczesne rozpoczęcie i regularne leczenie są kluczowe dla zatrzymania postępu choroby i zachowania widzenia.

Regularne wizyty kontrolne u okulisty i monitorowanie widzenia (np. testem Amslera w domu) są fundamentem zarządzania AMD. W przypadku zaawansowanej choroby pomocne mogą być pomoce dla słabowidzących (lupy, powiększalniki elektroniczne).

Podsumowanie:

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) to poważna choroba oczu, ale wczesna diagnoza i odpowiednie postępowanie mogą znacząco spowolnić jej postęp i ograniczyć utratę widzenia. Regularne badania okulistyczne po 50. roku życia są kluczowe. Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy AMD, zwłaszcza nagłe zmiany w widzeniu centralnym, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem okulistą.