Zator tętnicy siatkówki (CRAO/BRAO)

Siatkówka, niezwykle aktywna metabolicznie tkanka nerwowa odpowiedzialna za widzenie, jest bardzo wrażliwa na brak tlenu. Zator tętnicy siatkówki oznacza nagłe zamknięcie światła tętnicy siatkówkowej (lub jej gałęzi) przez materiał zatorowy (np. skrzeplinę, fragment blaszki miażdżycowej), który przypłynął z innego miejsca układu krążenia.

Zablokowanie dopływu krwi powoduje ostre niedokrwienie (ischemię) siatkówki. Komórki nerwowe siatkówki zaczynają obumierać w ciągu minut do kilku godzin od wystąpienia zatoru, co prowadzi do trwałej utraty ich funkcji.

Wyróżniamy dwa główne typy RAO:

• Zator tętnicy środkowej siatkówki (CRAO – Central Retinal Artery Occlusion): Zablokowana jest główna tętnica zaopatrująca całą siatkówkę. Powoduje to nagłą, ciężką utratę widzenia w całym polu widzenia zajętego oka.
• Zator gałęzi tętnicy środkowej siatkówki (BRAO – Branch Retinal Artery Occlusion): Zablokowana jest jedna z gałęzi tętnicy siatkówkowej, zaopatrująca tylko fragment siatkówki. Skutkuje to nagłym ubytkiem w części pola widzenia (np. górnej lub dolnej połowie).

Materiał zatorowy blokujący tętnicę siatkówki najczęściej pochodzi z:

• Tętnic szyjnych: Fragmenty blaszek miażdżycowych odrywające się ze zwężonych tętnic szyjnych. To najczęstsza przyczyna!
• Serca: Skrzepliny powstające w sercu, np. przy migotaniu przedsionków, wadach zastawek, po zawale serca.
• Olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic (choroba Hortona): Choroba zapalna dużych i średnich tętnic, częstsza u osób starszych, która może prowadzić do zamknięcia tętnicy ocznej lub siatkówkowej. Wymaga natychmiastowego leczenia sterydami!
• Inne, rzadsze przyczyny: Stany nadkrzepliwości krwi, choroby zapalne naczyń inne niż GCA.

Ważne: Wystąpienie zatoru tętnicy siatkówki jest bardzo silnym sygnałem ostrzegawczym, wskazującym na obecność poważnych problemów w układzie krążenia (miażdżyca, choroby serca) i znacząco zwiększonym ryzykiem wystąpienia udaru mózgu!

Głównym i najbardziej dramatycznym objawem RAO jest:

• NAGŁA, GŁĘBOKA, BEZBOLESNA utrata widzenia w jednym oku.

Pacjenci często opisują to jako:

• "Zasłona opadająca na oko" – ale w przeciwieństwie do odwarstwienia, dzieje się to błyskawicznie.
• "Całkowita ciemność" przed okiem.
• W przypadku BRAO – nagłe pojawienie się ciemnego, nieruchomego ubytku w części pola widzenia.

Uwaga: Czasami zator może być poprzedzony przemijającymi epizodami zaniewidzenia w jednym oku (tzw. amaurosis fugax lub TIA siatkówki), trwającymi kilka sekund lub minut. Takie epizody również wymagają natychmiastowej diagnostyki!

Jeśli doświadczysz nagłej, bezbolesnej utraty widzenia w jednym oku, traktuj to jako absolutny stan zagrożenia wzroku i potencjalnie życia!

• NATYCHMIAST udaj się na SOR (Szpitalny Oddział Ratunkowy), najlepiej do szpitala z oddziałem okulistycznym i neurologicznym.
• Nie czekaj! Nie idź spać! Nie licz, że samo przejdzie!

Dlaczego jest to tak pilne?

1. Okno terapeutyczne dla ratowania wzroku jest ekstremalnie krótkie! Komórki siatkówki giną bardzo szybko. Szansa na odzyskanie widzenia istnieje tylko, jeśli interwencja zostanie podjęta w ciągu pierwszych kilku godzin od wystąpienia objawów (a i tak jest bardzo ograniczona).
2. RAO to sygnał alarmowy o wysokim ryzyku udaru mózgu! Pilna diagnostyka jest konieczna, aby znaleźć źródło zatoru i wdrożyć leczenie zapobiegające udarowi mózgu, który może wystąpić wkrótce potem.

"NAGŁA UTRATA WZROKU – REAGUJ NATYCHMIAST!"

• W szpitalu (SOR / Oddział Okulistyczny):
  • Badanie okulistyczne: Okulista potwierdza diagnozę na podstawie badania tylnego odcinka oka za pomocą oftalmoskopii. Obserwuje typowe zmiany: bladą, obrzękniętą siatkówkę, charakterystyczny objaw "wiśniowej plamki" w centrum w CRAO, czasem widoczny materiał zatorowy w tętnicy.
  • Podejmowane są próby natychmiastowego leczenia (choć ich skuteczność jest ograniczona): masaż gałki ocznej, szybkie obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, oddychanie mieszanką tlenu i dwutlenku węgla (karbogen).
• Pilna Diagnostyka Systemowa (często na Oddziale Neurologicznym/Udarowym), jest absolutnie kluczowa i obejmuje:
  • Badania obrazowe tętnic szyjnych i mózgowych (np. USG Doppler, Angio-TK, Angio-MR).
  • Badania kardiologiczne (EKG, Echo serca).
  • Badania krwi (morfologia, krzepnięcie, OB, CRP – szczególnie ważne w podejrzeniu olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic).
  • W przypadku podejrzenia choroby Hortona (GCA): Pilna biopsja tętnicy skroniowej.

Należy jasno powiedzieć: skuteczność leczenia mającego na celu przywrócenie widzenia po zatorze tętnicy siatkówki jest niestety bardzo ograniczona, zwłaszcza jeśli minęło więcej niż kilka godzin od początku objawów. Próby "przepchnięcia" zatoru lub rozszerzenia naczyń w ostrej fazie rzadko przynoszą znaczącą poprawę.

Głównym celem pilnej diagnostyki i leczenia jest:

1.    Zapobieganie udarowi mózgu: Identyfikacja źródła zatoru i wdrożenie odpowiedniego leczenia (np. leki przeciwpłytkowe, przeciwzakrzepowe, leczenie operacyjne tętnic szyjnych, leczenie chorób serca).
2. Leczenie olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic (jeśli potwierdzone): Natychmiastowe podanie wysokich dawek sterydów może uratować wzrok w drugim oku i zapobiec innym powikłaniom.

Po epizodzie RAO kluczowe jest:

• Ścisłe leczenie i kontrola czynników ryzyka sercowo-naczyniowego: Nadciśnienia, cukrzycy, hiperlipidemii.
• Stosowanie zaleconych leków (przeciwpłytkowych, przeciwzakrzepowych).
• Regularne kontrole kardiologiczne i neurologiczne.
• Rzucenie palenia.

Podsumowanie:

Zator tętnicy siatkówki (RAO) to okulistyczny stan pilny. Charakteryzuje się nagłą, bezbolesną i głęboką utratą wzroku. Możliwości leczenia w celu przywrócenia widzenia są bardzo ograniczone, a rokowanie często niepomyślne ze względu na szybkie, nieodwracalne uszkodzenie siatkówki. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich doświadczy takich objawów, nie czekaj ani chwili – natychmiast szukaj pomocy na ostrym dyżurze okulistycznym! Równie ważne jest późniejsze znalezienie i leczenie przyczyny zatoru oraz kontrola czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, aby zapobiec groźniejszym zdarzeniom, takim jak udar mózgu.